اسید سیتریک (Citric acid) یک اسید ضعیف آلی است که به طور طبیعی در مرکبات یافت میشود. در کارخانههای مواد شیمیایی، اسید سیتریک عمدتاً از طریق تخمیر میکروبی تولید میشود، فرآیندی که طی آن سویههای خاصی از کپک یا باکتری، مانند آسپرژیلوس نایجر، برای تبدیل قندها به اسید سیتریک استفاده میشوند. این اسید به دلیل طعم ترش و خواص نگهدارنده در صنایع مختلف کاربرد فراوانی دارد. از جمله، به دلیل خواص آنتی اکسیدانی و توانایی آن در تثبیت فرمولاسیون در لوازم آرایشی و دارویی استفاده میشود. در این مطلب به کاربرد اسید سیتریک در محصولات دارویی میپردازیم.
اسید سیتریک و خواص آن
اسید سیتریک یک اسید آلی ضعیف است که به طور گسترده در مرکبات وجود دارد. دارای فرمول شیمیایی (C₆H₈O₇) است و به طور طبیعی در میوهها و سبزیجات مختلف وجود دارد و لیمو و لیموترش حاوی بالاترین غلظت این اسید هستند.
ویژگیها و خواص اسید سیتریک
ساختار شیمیایی: اسید سیتریک یک اسید تری کربوکسیلیک است، به این معنی که شامل سه گروه کربوکسیلیک اسید (-COOH) است. ساختار آن از یک اتم کربن مرکزی متصل به سه گروه کربوکسیل و یک گروه هیدروکسیل (-OH) تشکیل شده است.
وضعیت فیزیکی: اسید سیتریک معمولاً به صورت پودر جامد، کریستالی و سفید رنگ دیده میشود.
حلالیت: دارای حلالیت بالایی در آب است و در دمای اتاق تقریبا ۵۹ گرم در هر ۱۰۰ میلی لیتر آب حل میشود. این ویژگی به آن اجازه میدهد تا به راحتی در محلولهای مایع گنجانده شود.
pH: اسید سیتریک زمانی که در آب حل میشود PH نسبتاً پایینی دارد، معمولاً حدود ۲ تا ۳، که آن را اسیدی میکند. این اسیدیته به طعم تند آن در کاربردهای غذایی کمک میکند.
نقطه ذوب: نقطه ذوب اسید سیتریک تقریباً ۱۵۳ درجه سانتیگراد است.
طعم: اسید سیتریک، علت طعم ترش مرکبات است که آن را به یک ماده محبوب در غذاها و نوشیدنیها بدل میکند.
موارد استفاده از اسید سیتریک
- صنایع غذایی
- محصولات دارویی
- لوازم آرایشی و بهداشتی
- محصولات پاککننده خانگی
- کاربردهای صنعتی
- بیوتکنولوژی
کاربرد اسید سیتریک در محصولات دارویی
اسید سیتریک نقش وسیعی در فرمولاسیونهای دارویی دارد و به پایداری، ایمنی و خوش طعم بودن محصول کمک میکند. عملکردهای اسید سیتریک در داروسازی شامل موارد زیر است:
- تنظیم PH
- کیلاسیون
- پایدارسازی
- افزایش انحلال/تجزیه
- بهبود طعم / ماسک کردن (مواد جویدنی / شربت)
- عامل انتشار و آزادسازی
- نگهدارنده
کاربرد اسید سیتریک برای تظیم PH محصولات دارویی
قابلیت اسید سیتریک به عنوان یک عامل بافر، آن را به ویژه در حفظ سطح pH مورد نظر در محصولات دارویی مختلف، از جمله محلولهای خوراکی، تزریقی، و آمادهسازیهای موضعی ارزشمند میکند. به عنوان مثال، حلالیت برخی از مواد فعال دارویی (API) ممکن است بسیار وابسته به pH باشد.
بنابراین، تنظیم pH با اسید سیتریک میتواند حلالیت و فراهمی زیستی دارو را افزایش دهد. علاوه بر این، اسید سیتریک با جلوگیری از واکنشهای تخریبی که میتواند در سطوح نامناسب pH رخ دهد، به تثبیت فرمولاسیون کمک میکند و در نتیجه ماندگاری محصول را طولانیتر میکند.
نمونهای از کاربرد اسید سیتریک را میتوان در تهیه محلول آبرسانی خوراکی (ORS) مشاهده کرد که اغلب در درمان کم آبی ناشی از اسهال استفاده میشود.
استفاده از اسید سیتریک در کیلاسیون مواد دارویی
در صنعت داروسازی، اسید سیتریک اغلب به عنوان یک عامل کیلاسیون برای افزایش پایداری و حلالیت فرمولاسیونهای دارویی مختلف استفاده میگردد. به عنوان مثال، در آمادهسازی تزریقی، از اسید سیتریک برای جداسازی ناخالصیهای فلزی استفاده میشود که می تواند واکنشهای تجزیه را کاتالیز نماید و در نتیجه ماندگاری و اثربخشی دارو را طولانیتر کند.
نقش اسید سیتریک در پایداری داروها
اسید سیتریک معمولاً در فرمولاسیونهای دارویی به عنوان یک عامل تثبیتکننده به دلیل توانایی آن در عمل به عنوان یک عامل کیلیتکننده و بافر، کمک به حفظ pH و جلوگیری از تخریب اکسیداتیو مواد فعال، استفاده میشود.
به عنوان مثال، در فرمولاسیون آمادهسازی ویتامین C داخل وریدی، میتوان از اسید سیتریک برای تثبیت اسید اسکوربیک با مهار اکسیداسیون آن هنگام قرار گرفتن در معرض نور و اکسیژن استفاده کرد. این تثبیت اثربخشی و ماندگاری محصول را افزایش میدهد.
افزایش انحلال / تجزیه در محصولات دارویی
اسید سیتریک به طور فزایندهای در محصولات دارویی برای افزایش خواص انحلال و تجزیه استفاده میشود. با کاهش pH، اسید سیتریک میتواند حلالیت برخی از مواد فعال دارویی (API) را افزایش دهد، به ویژه آنهایی که اسیدی یا بازی ضعیف هستند.
به عنوان مثال، در فرمولاسیون قرصهای جوشان، اسید سیتریک با بیکربنات واکنش میدهد و دی اکسید کربن تولید میکند، که به تجزیه سریع و متعاقبا انحلال قرص در آب منجر میشود.
این مکانیسم نه تنها فراهمی زیستی مواد فعال دارویی مانند سیترات پتاسیم را بهبود میبخشد، بلکه به شروع سریعتر اثر کمک میکند و اسید سیتریک را به یک ماده کمکی ارزشمند در توسعه محصولات دارویی موثر تبدیل مینماید.
کاربرد اسید سیتریک در تقویت طعم و ماسک کردن داروها
تقویت طعم و ماسک کردن تکنیکهای مهمی هستند که در تولید داروها، به ویژه در قرصها و داروهای جویدنی، برای بهبود سازگاری بیمار، به ویژه در میان کودکان، استفاده میشوند.
در تولید دارو، «ماسک کردن» (masking) به تکنیکهایی اطلاق میشود که برای پنهان کردن یا حذف طعمها، بوها یا مزههای نامطلوب از فرمولاسیونهای دارویی استفاده میشوند.
کاربرد به عنوان عامل آزادکننده در تولید داروها
اسید سیتریک به خاطر قابلیت آن در افزایش حلالیت و فراهمی زیستی مواد فعال دارویی (API) به طور فزایندهای به عنوان یک عامل آزادکننده در فرمولاسیونهای دارویی مورد استفاده قرار میگیرد. خواص آن باعث آزادسازی کنترل شده و پایدارتر داروها میشود که میتواند نتایج درمانی را بهبود بخشد و عوارض جانبی را کاهش دهد.
اسید سیتریک با اصلاح pH و ایجاد محیط مطلوبتری برای انحلال دارو، به ویژه در مواد دارویی جامد مانند قرصها و کپسولها، عمل میکند. علاوه بر این، زیست سازگاری و مشخصات ایمنی، آن را به گزینهای جذاب برای فرمولنویسانی تبدیل میکند که به دنبال رعایت استانداردهای نظارتی هستند.
کاربرد اسید سیتریک در محصولات دارویی به عنوان نگهدارنده
اسید سیتریک به دلیل خواص ضدمیکروبی و توانایی حفظ ثبات pH به طور گسترده در محصولات دارویی به عنوان یک نگهدارنده طبیعی استفاده میشود. اسید سیتریک با کاهش pH فرمولاسیون، محیط نامساعدی برای رشد باکتریها، مخمرها و کپکها ایجاد مینماید و در نتیجه ماندگاری و ایمنی محصولات دارویی را افزایش میدهد.
علاوه بر این، خواص کیلیتکننده آن به تثبیت یونهای فلزی کمک میکند که میتوانند واکنشهای تخریب را کاتالیز کنند و یکپارچگی مواد فعال را حفظ نمایند. مشخصات غیرسمی و سازگاری آن با مواد جانبی مختلف، اسید سیتریک را به گزینهای ارجح در کاربردهای دارویی متنوع، از جمله داروهای مایع، پودرها، و حتی اشکال جامد خاص تبدیل میکند.
سخن آخر
اسید سیتریک به دلیل خواص متعددش به عنوان تنظیمکننده pH، نگهدارنده و عامل کیلیتکننده به طور گسترده در محصولات دارویی استفاده میشود. قابلیت آن در افزایش حلالیت و پایداری مواد فعال دارویی، آن را به یک ماده کمکی ارزشمند در فرمولاسیون داروها تبدیل میکند.
در داروهای خوراکی، اسید سیتریک اغلب در قرصها و پودرهای جوشان استفاده میشود، جایی که با بیکربناتها واکنش داده و دی اکسید کربن تولید میکند و به انتقال و جذب دارو کمک مینماید. علاوه بر این، منشاء طبیعی و سمیت کم اسید سیتریک، آن را به انتخابی جذاب هم برای مصرفکننده و هم برای داروهای تجویزی تبدیل کرده است.
جهت تهیه اسید سیتریک با خلوص بالا و کیفیت مناسب در انواع برند های ایرانی و خارجی به سایت اسید آنلاین مراجعه نمایید و یا از طریق شماره تماس ۰۲۶۹۱۰۰۵۵۲۵ با ما تماس حاصل نمایید.
