اصول تولید محتوای آموزشی | مراحل تولید یک محتوای آموزشی با کیفیّت

اصول تولید محتوای آموزشی یکی دیگر از سوالاتی بود که دوستان بسیاری در این مدّت از ما پرسیده بودند و سعی کردم در این مقاله به اصول و انواع تولید محتوای آموزشی اشاره کنم. اینکه یک محتوای آموزشی با کیفیّت چه ویژگی‌هایی دارد و چگونه تولید می‌شود.

فرقی ندارد که ما در چه صنعت یا حوزه‌ای مشغول به فعّالیت هستیم. در هر حوزه‌ی آموزشی یکی از بنیادی‌ترین رکن‌های اصلی پیشرفت جامعه حساب می‌شود. البته در این مقاله‌ بیشتر منظورمان تولید محتوای آموزشیِ کاربردی است، یعنی آموزشی که در عمل و دنیای واقعی کاربرد دارد و آن را می‌توان در قالب دوره‌ها یا مقالات آموزشی ارائه داد.

سوالات متداول اصول تولید محتوای آموزشی

[toggles title=”تولید محتوای آموزشی چیست؟”]
محتوایی که شما در فضای دیجیتال منتشر می‌کنید و به نوعی یک راهکار و یا انجام یک کاری را در قالب فرمت‌های ویدیویی، صوتی یا متنی آموزش می دهید، یک محتوای آموزشی است که می تواند در همه صنعت‌ها و حرفه‌ها تولید و منتشر شود.
[/toggles]

[toggles title=”چرا تولید محتوای آموزشی توصیه می‌شود؟”]
محتوای آموزشی در واقع از جمله محتواهایی است که اعتماد بسیار زیادی را در دید مشتریان بالقوّه آن کسب و کار بوجود می‌آورد. ضمن اینکه تخصص شما را نمایش می‌دهد. پس تولید محتوای آموزشی از جمله محتواهایی است که در هر صنعت و حرفه ای که هستید، به شدّت توصیه می کنم به فکر تولیدش باشید.
[/toggles]

[toggles title=”مهم‌ترین مسئله برای تولید یک محتوای خوب آموزشی چیست؟”]
سعی کنید اگر می خواهید یک محتوای آموزشی تولید کنید، قبل از هر چیز اطّلاعات لازم و کافی را در خصوص آن محتوا کسب کنید و همیشه برای تولید آموزش‌های بهتر و جذّاب‌تر، از جدیدترین منابع روز دنیا کمک بگیرید. ضمن اینکه تجربه خود را هم در محتوای آموزشی خود تزریق کنید.
[/toggles]

[toggles title=”من چیزی بلد نیستم ! باز هم می توانم محتوای آموزشی تولید کنم؟”]
محال ممکن است که شما در حرفه و صنعت خودتان هیچ چیز بلد نباشید !!! مواردی که از نظر شما بسیار ساده می‌آیند، بهترین گزینه‌ها برای تولید محتوای آموزشی است. ممکن است شما یک کار را ساده بدانید امّا همین کار برای بسیاری از افراد ساده نیست و نمی‌دانند که چطور باید این کار را انجام دهند.
[/toggles]

تولید محتوای آموزشی چیست؟

قطعاً هر حرفه‌ای نیاز به یک آموزش اصولی دارد. بسیاری از متخصصان در حوزه‌های مختلف پس از آزمون و خطاها و همچنین مطالعات مستمر خود، در مجموع به اطّلاعات ارزشمندی دست می‌ یابند که برای بسیاری دیگر از افرادی که به تازگی می‌خواهد وارد آن تخصص و حوزه خاص شوند بسیاری حیاتی است و حتّی حاضر هستند برای کسب آن تجربه‌ها و دانش پول هم پرداخت کنند.
زمانی که شما اطّلاعات و تجارب خود را در مورد یک صنعت یا حوزه خاصّی در اختیار دیگران قرار می‌دهید در اصل در حال تولید محتوای آموزشی هستید که ممکن است این محتوا تحت فرمت‌ها و غالب‌های گوناگون تولید و در فضای مجازی به اشتراک گذاشته شود. حال اگر ما اصول تولید محتوای آموزشی را به خوبی بدانیم، خواهیم توانست با کیفیّت به مراتب بالاتری محتوای آموزشی را تهیه و در اختیار علاقه‌مندان قرار دهیم.

شناخت پرسونای مخاطب و نیاز آن جهت تولید محتوای آموزشی با کیفیّت

قبل از هر چیز ما باید بدانیم که مخاطب ما چه قشر از جامعه است و در چه سطحی از درک و هوش و پذیرش اطّلاعات قرار دارد. مثلاً قطعاً تولید محتوای آموزشی برای دانشجویان دکتری دانشگاه صنعتی شریف تهران با تولید یک محتوای آموزشی برای کارگران شرکت فولاد اصفهان تفاوت دارد.
پس از قبل از هر چیز بهتر است پرسونای مخاطب خودمان را آماده کنید. پرسونا یک شخصیّت فرضی از مشتری یا مخاطب هدف کسب و کار ما هست که قصد برطرف کردن درد، رنج یا نیازش را داریم.

نکته دیگر برای تولید محتوای آموزشی با کیفیّت توجّه به نیاز دقیق مخاطب برای پذیرش اطّلاعات است. مثلاً چیزی که خود ما در وب‌سایت آموزش دیجیتال مارکتینگ مارکترها تجربه کردیم این بود که مخاطبان ما در حوزه مارکتینگ و بازاریابی دیجیتال به دنبال محتوای کاربردی بودند و ما این را پس از بررسی دقیق رفتار مخاطب و نیازهایش در فضای مجازی متوجّه شدیم و رفته رفته اصول تولید محتوای آموزشی خود را به سمت آموزش های کاربردی و عملیّاتی هدایت کردیم. شناخت دقیق نیاز مخاطب و اینکه چطور مشکلاتش را با تولید یک محتوای آموزشی حل کنید، برای موفقیّت همه مدرّسان امری لازم و ضروری است.

انتخاب موضوع برای تولید محتوای آموزشی

در این مرحله از اصول تولید محتوای آموزشی به انتخاب موضوع می‌رسیم. باید بدانیم که الان اولویّت نیاز مخاطب ما در چیست؟ به خصوص اگر قصد فروش اطّلاعات و کسب درآمد از فروش محتوا را داریم، اگر ندانیم که الان بالاترین اولویّت نیاز مخاطب ما به چه نوع و چه موضوع محتوای آموزشی است، می‌توانم بگویم که احتمال موفقیّت ما به شدّت کاهش می‌یابد و نباید انتظار نتیجه شگفت انگیز از مسیرمان داشته باشیم.
پس برای انتخاب موضوع بهتر است از ابزارهایی چون Google Trends استفاده کنیم که روند جست و جوی مردم در گوگل را بر اساس روندهای قبلی در چند ماه و چند سال گذشته به ما نشان می دهد. با این کار می توانید بفهیم که غالب سرچ افراد در مورد یک عبارت خاص چه روندی داشته و آیا صعودی بوده یا نزولی ؟!
سعی کنید موضوع‌های خود را بر اساس نیاز مردم و میزان جست و جویشان در گوگل بسازید که این کار باعث افزایش میزان فروش شما دپس از اتمام مراحل تولید محتوای آموزشی خواهد شد.

انتخاب مرجع محتوای آموزشی

در فرآیند اصول تولید محتوای آموزشی، انتخاب مرجع آموزش بسیار بسیرا مهم است. اینکه محتوای آموزشی خودمان را بر اساس چه منبعی تولید می‌کنیم، در دید مخاطب اثر می‌گذارند.
مثلاً زمانی که ما پس از تولید یک دوره آموزشی کاربردی و حرفه‌ای، در انتهای آن دوره منابع خارجی را از اصلی‌ترین منابع معتبر دنیا مطرح می‌کنیم، افراد متوجّه خواهند شد که ما این اطّلاعات را از خودمان اختراع نکرده‌ایم.
البتّه منظورم این نیست که تجربه و آورده های خودمان را با دیگران به اشتراک نگذاریم، به هر حال اگر شما به عنوان یک فرد متخصص در یک حوزه مشغول فعّالیت هستید، قطعاً افزودن تجربیّات شما به آن دوره آموزشی می تواند ارزش آن را چندین برابر خواهد کرد. (چون نتیجه تجربیّات شما در قالب محتوا در اختیار دانشجویان قرار خواهند گرفت.)
در هر حوزه و صنعتی که هستید، توصیه می کنم به روز ترین منابع و مراجع دنیا را استخراج کنید و یک زمانی را در هفته برای مرور و بررسی اینگونه وب‌سایت‌ها صرف کنید تا از غافله جدیدترین اطّلاعات روز دنیا عقب نمانید.

انتخاب فرمت (انواع تولید محتوای آموزشی)

در این مرحله به نقطه‌ای خواهیم رسید که موضوع و مراجع معتبر را برای تولید یکی محتوای آموزشی بی نظیر به خوبی می‌شناسیم. حال وقت آن رسیده است که فرمت محتوا را انتخاب کنیم.

ارائه محتوا در قالب دوره‌ ویدیویی

یکی از محبوب‌ترین فرمت‌های آموزشی در فضای دیجیتال، دوره‌های ویدیویی است. بستگی دارد که شما می خواهید این نوع از محتوا را به چه صورتی تولید کنید. برخی از مدرّسان با کمک ابزارهای ضبط تصویری ، فقط از صفحه لپ‌تاپ خود فیلم گرفته و پس از تدوین ان را برای انتشار آماده می‌کنند.
اما برای اینکه محتوای شما اثربخشی بیشتری داشته باشد، بد نیست که چهره استاد هم حداقل در گوشه‌ای از تصویر نمایش داده شود که در این حالت، قطعاً نیاز به یک دوربین با کیفیّت تصویری است. (البته می توانید برای شروع از دوربین گوشی موبایل خود هم استفاده کنید.)

نمونه ای از محتوای آموزشی ویدیویی را در تصویر زیر مشاهده می کنید.

تولید دوره‌های آموزشی در قالب متن

هنوز که هنوزه با ظهور فرمت‌های مختلف در دنیای دیجیتال، متن جایگاه ویژه‌ای دارد و اتفاقاً خواند متن برای بسیاری از افراد راحت‌ترین نوع فرمت است. شما می توانید محتوای آموزشی خود را در قالب دوره‌های چند قسمتی متنی، تولید کنید و همراه با ارائه تصاویر کاربردی، به جذّابیت و افزایش درک مطلب دوره خود بیافزایید.
توصیه می‌کنم این نوع فرمت را ابتدا با سرفصل‌هایی سازمان دهید و سپس برای هر سرفصل شروع به تولید محتوا کنید و در نهایت پس از ویرایش متن، آن را برای انتشار آماده کنید.

تولید محتوای آموزشی در قالب صوت

یکی دیگر از فرمت‌های تولید محتوای آموزشی تهیه و تولید محتوا در قالب پادکست‌های صوتی است. ویژگی بارز تولید دوره‌های صوتی این است که شما می توانید محتوای مورد نظر خود را در قالب قسمت‌های گوناگون آماده کنید و البتّه یکی از مهم‌ترین ویژگی های محتوای صوتی این است که در همه حال می‌توانید از آن محتوا استفاده کنید.
مثلاً زمانی که شما در حال رانندگی هستید، می تو‌انید از این نوع محتوا بهره ببرید و در کنار پرداختن به سایر امور روزانه خود، از این محتوا هم استفاده کنید. البته شاید پادکست صوتی فرمت همه پسندی برای ساخت یک محتوای آموزشی همه جانبه نباشد و اگر نیاز به نمایش تصویر دارید، بهتر است که از دوره‌های ویدیویی استفاده کنید.

محتوای آموزشی در قالب عکس نوشته

بله در این حالت هم می توان یک آموزش تهیه کرد امّا این نکته را بدانید که تولید محتوا در این قالب هم محدودیّت های خاص خود را دارد و بیشتر به درد محتوای آموزشی زود مصرف می‌خورد که آن را در شبکه‌های اجتماعی (همچون اینستاگرام) به اشتراک بگذارید.
بنابراین قبل از انتخاب فرمت مورد نظر برای تولید محتوا، به این نکته حتماً دقّت کنید که چه محتوایی را می خواهید ارائه کنید و دقیقاً ویژگی‌های محتوای آموزشی شما به کدامیک از فرمت‌های گفته شده اشاره دارد. البته که باید این موضوع را حتماً از روی مخاطب خود بشناسید و پس از شناخت دقیق پرسونای مخاطب به این نتیجه برسید که کدامیک از انواع محتواها برای شما کارایی بیشتری دارد.

تعیین سرفصل‌های آموزشی

در این مرحله نوبت به تعیین سرفصل‌های آموزشی می‌رسد. همیشه قبل از شروع ساخت یک دوره آموزشی وقتی از تولید یک دوره ۱۰ ساعته صحبت‌ می‌کنیم، اغلب مدرّسان تعجب می‌کنند و تصوّر می‌کنند که تهیه و تولید این ۱۰ ساعت کاری پیچیده و نشدنی است.
یک ضرب المثل خاص هست که می‌گوید: ” اگر می‌خواهید یک فیل را بخورید، آن را قطعه قطعه کنید.” اگر هر قطعه را آرام آرام بخورید، می توانید به یکباره فیل بزرگ را بخورید.
پس در این مرحله باید سرفصل قسمت‌های محتوای آموزشی را مشخص کنید و فیل بزرگ را به قسمت‌های کوچک تر خورد کنید. با اینکار مرحله و به مرحله کار خود را برای تولید محتوا آغاز خواهید کرد و رفته رفته می‌بینید که محتوا به اتمام رسیده است.
نکته مهم: حتما توصیه می‌شود برای افزایش بهره‌وری خود در ساخت و تولید محتوای آموزشی، از تکنیک محتوای “گام به گام” استفاده کنید. یعنی سعی کنید سرفصل‌های تعریف شده، موضوع نهایی دوره آموزشی را به طور کامل پوشش دهد تا شخص با مصرف کامل محتوا، تمام اطّلاعات لازم را به دست آورد.

بازبینی و ویرایش محتوای آموزشی

بسیار خوب رسیدیم به مرحله‌ای که باید محتوای آموزشی تهیه و تولید شده را بازبینی و ویرایش کنیم. در این مرحله کافیست به ابتدای ماجرا برگردیم و هرچه دقّت و توان داریم را به کار ببندیم.
این مرحله یکی از مهم‌ترین اصول تولید محتوای آموزشی است و باید دقّت کنیم که بازبینی مجدد محتوا، سبب می‌شود تا هم اگر نقصی در فرآیند تولید شما وجود داشته جبران کنید و هم اینکه عیوب ایجاد شده در طول مسیر تولید محتوا را بر طرف نماید.
اگر محتوا ویدیویی باشد، کافیست که دوباره (معمولاً به هنگام تدوین ویدیوها) عیب و ایراد‌های ضبط را با تکنیک های تدوین برطرف نمایید و اگر متن باشد که آن را با ویرایش و مرور مجدد محتوا ویرایش خواهید کرد. البته اگر یک ویراستار بتوانید آن را بررسی و ویرایش کند، کیفیّت کار شما به مراتب افزایش خواهد یافت.

حرف آخر

یادگیری اصول تولید محتوای آموزشی امری ضروری برای همه مدرّسان و تولید کنندگان محتوا است که حتماً باید به آن دقت کنیم. البتّه خود تولید محتوا هم راه و رسمی دارد که سعی ما بر این است که به زودی دوره‌های آموزشی حرفه‌ای برای این موضوع تولید و ارائه گردد.